By Alexandros Dimiropoulos
“Non fece mai Crucifisso che non si bagnasse le gote di lagrime”.
“Δεν ζωγράφισε ποτέ Σταύρωση χωρίς τα μάγουλα του να είναι γεμάτα με δάκρυα” (Vasari - Le vite de’ piu eccellenti pittori, scultori, et architetti).
Με αυτά τα λόγια ο Giorgio Vasari, ένας σημαντικός καλλιτέχνης του 16ου αιώνα, περιγράφει τον Fra Angelico. Και αυτό ακριβώς αποτυπώνει και ο Paul Hippolyte Flandrin σε αυτόν τον πίνακα.
Ο Fra Angelico συγκινημένος από το θέμα της εικόνας που ζωγραφίζει, με το ένα χέρι κρατάει τα πινέλα του και με το άλλο πιάνει το πρόσωπο του κλαίγοντας. Δίπλα του έχει ένα μικρό βιβλίο, προφανώς κάποιο θρησκευτικό βιβλίο, ενώ η όλη σκηνή γίνεται ακόμη πιο δραματική με την έκφραση των αγγέλων που τον παρακολουθούν. Πραγματικά μια σκηνή μεγάλης έντασης η οποία μας δίνει και μια εικόνα για το βίο του Fra Angelico, αυτού του σημαντικότατου ζωγράφου του 15ου αιώνα.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή. Ο Paul Hippolyte Flandrin (1856 – 1921) που ζωγράφισε αυτόν τον πίνακα είναι γιος του Hippolyte Flandrin ενός ταλαντούχου ζωγράφου, που θεωρούνταν από τους σημαντικότερους “θρησκευτικούς ζωγράφους” στην εποχή του αν και σήμερα δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός. Μάλιστα ο Hippolyte Flandrin (ο πατέρας δηλαδή) αναφέρεται από ορισμένους ως ο Fra Angelico της εποχής του. Παρακάτω βλέπουμε και ένα δείγμα της ζωγραφικής του:
Οπότε το οικογενειακό υπόβαθρο πιθανών να έχει παίξει κάποιο ρόλο στο γιατί ο Paul Hippolyte Flandrin επέλεξε να ζωγραφίσει ένα τέτοιο θέμα που απεικονίζει τον Fra Angelico και γενικότερα ειδικά στο ξεκίνημα της καριέρας του επέλεξε αρκετά θρησκευτικά θέματα στα έργα του. Μάλιστα μαθήτευσε δίπλα στον σημαντικότατο Jean-Auguste-Dominique Ingres, στον οποίο είχε μαθητεύσει και ο πατέρας του.
Σήμερα βέβαια ο Paul-Hippolyte Flandrin είναι ένας μάλλον άγνωστος ζωγράφος αν και έχει ζωγραφίσει αξιόλογα έργα. Παρακάτω βλέπουμε έναν ακόμη πίνακα του με θέμα την Jeanne d’Arc (“Jeanne d'Arc priant dans l'église de Sèvres “ © Ministère de la Culture (France), Médiathèque du patrimoine et de la photographie (objets mobiliers), tous droits réservés).
Επιστρέφοντας όμως στο θέμα του αρχικού μας πίνακα πρέπει να εμβαθύνουμε λίγο στον Fra Angelico και τη ζωή του. Ο Fra Angelico λοιπόν στον πίνακα μας απεικονίζεται με στολή μοναχού και με αγγέλους δίπλα του. Η αίσθηση που αποκομίζει κανείς από τον πίνακα είναι ότι ο Fra Angelico ήταν ένας ιδιαίτερα θρησκευόμενος ζωγράφος που είχε αφιερώσει τη ζωή του στο Θεό.
Και αυτό είναι αλήθεια. To πραγματικό όνομα του είναι Guido di Pietro και αργότερα επέλεξε το όνομα Fra Giovanni όταν έγινε δομινικανός μοναχός. 14 χρόνια μετά το θάνατο του αποκαλείται για πρώτη φορά “pictor angelicus” (angelic painter) μια περιγραφή που όταν του δόθηκε παρέπεμπε στο “doctor angelicus” έναν τίτλο που είχε αποδοθεί τον Θωμά τον Ακινάτη και αναφερόταν στην καθαρότητα και τη δύναμη του πνεύματος του. Αργότερα ο Vasari επεκτείνει το angelicus και στην τεχνική του ζωγράφου, που μέσα από τη ζωντάνια των πινάκων, τις εκφράσεις των μορφών, τα λαμπερά χρώματα, ζωγραφίζει πίνακες σαν να είναι φτιαγμένες από άγγελο.
Most of the information about the life of Fra Angelico comes from Giorgio Vasari (who also wrote the biography of many other painters and artists of his time). That’s where the quote I mentioned at the beginning comes from (“Never painted a crucifix without tears running down his cheeks”) and which is also the subject that Paul Hippolyte Flandrin depicts in this painting.
Αλλά ο Vasari ήταν ζωγράφος και όχι ιστορικός οπότε σημεία της βιογραφίας ίσως και να μην είναι ιστορικά ακριβή.
Ο Vasari περιγράφει τον Fra Angelico ως έναν άνθρωπο ταπεινό, ευσεβή, ο οποίος είχε αφιερώσει τη ζωή του στο Θεό. Περιγράφει σκηνές από τη ζωή του ως δομινικανός μοναχός που τον δείχνουν ως ένα πρότυπο πίστης. Σχεδόν μια αγιογραφία. Επειδή όμως δεν υπάρχουν πολλές πηγές σχετικές με τη ζωή του Fra Angelico δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι όλα τα γεγονότα που αναφέρονται είναι πραγματικά, αν και πιθανότατα ήταν ένας ταπεινός και ευσεβής άνθρωπος.
Στο άρθρο “THE STORY OF FRA ANGELICO: REFLECTIONS IN MIRRORS” (Gerbron, Cyril. “THE STORY OF FRA ANGELICO: REFLECTIONS IN MIRRORS.” Mitteilungen Des Kunsthistorischen Institutes in Florenz, vol. 57, no. 3, 2015, pp. 292–319) αναφέρεται ότι 3 πράγματα μπορούμε να συμπεράνουμε χωρίς καμμιά αμφιβολία για τον Fra Angelico:
1) Το γεγονός ότι ζωγράφισε μόνο θρησκευτικούς πίνακες στη ζωή του δείχνει ότι δεν ζωγράφιζε για να ευχαριστήσει το “κοινό” του ή για λόγους αισθητικής ομορφιάς, αλλά ως ένας τρόπος αφοσίωσης στο Θεό
2) Όταν σε νεαρή ηλικία έγινε δομινικανός μοναχός, επέλεξε το πιο αυστηρό παρακλάδι των Observant αντί των Conventual, γεγονός που εκτός των άλλων σήμαινε ότι δεν μπορούσε να κάνει προσωπική περιουσία από τα έργα του.
3) Ο Giuliano Lapacini, στο έργο του Cronaca di San Marco (το οποίο γράφτηκε ενώ ο Fra Angelico ζούσε), χαρακτηρίζει τον Fra Angelico ως έναν άνθρωπο ιδιαίτερα σεμνό ο οποίος ζει μια θρησκευτική ζωή.
Όλα αυτά λοιπόν συγκλίνουν στο γεγονός ότι ο Fra Angelico ήταν ένας ταπεινός άνθρωπος αφιερωμένος στο Θεό. Και ακόμη και αν τα λόγια του Vasari ότι “Δεν ζωγράφισε ποτέ Σταύρωση χωρίς τα μάγουλα του να είναι γεμάτα με δάκρυα” ή ότι “δεν έπιανε ποτέ πινέλο στα χέρια του χωρίς πρώτα να κάνει μια προσευχή”, αν και φαίνονται υπερβολικά ίσως και να είναι πραγματικά.
Και ακριβώς αυτήν την αφοσίωση παρουσίασε ο Paul Hippolyte Flandrin σ’ αυτόν τον πίνακα με έναν εξαιρετικό τρόπο.
Σχόλια